Dlaczego się uzależniamy? Dlaczego niektórzy z nas tak szybko popadają w uzależnienie, podczas gdy inni nigdy nie tracą kontroli nad zażywaniem substancji zmieniających świadomość? Jakie czynniki decydują o tym, że stajemy się uzależnieni? Czy uzależnienie jest dziedziczne i możemy przekazać je w genach naszym dzieciom?

Na te i inne pytania, dotyczące genezy uzależnień, odpowiadamy w poniższym artykule.

Dlaczego się uzależniamy?

Pomimo wieloletnich starań i prób określenia przyczyn uzależnienia, odpowiedź na pytanie „Dlaczego się uzależniamy?” do dziś nie jest ani jednoznaczna, ani precyzyjna. Fakt ten wynika przede wszystkim z wielowymiarowości problemu uzależnienia i tego, jak wielu aspektów ludzkiego życia on dotyka. Bez dwóch zdań jednak, uzależnienie jest niezwykle skomplikowaną chorobą. Skomplikowane są więc również jej przyczyny.

Istnieje jednak wiele hipotez i modeli teoretycznych, które próbują wyjaśniać powstawanie uzależnienia i wskazywać czynniki, które mają bezpośredni lub pośredni wpływ na ten proces. Jednym z ważniejszych konstruktów teoretycznych, dotyczących powstawania uzależnień oraz funkcjonowania osoby uzależnionej, jest psycho-bio-społeczny model uzależnienia.

Przeczytaj również: Przyczyny alkoholizmu. Leczenie alkoholizmu, narkomanii, lekomanii – Ośrodek Leczenia Uzależnień „Nowe Życie”

Psycho-bio-społeczny model uzależnienia

Psycho-bio-społeczny model uzależnienia stanowi próbę syntezy wielu różnych podejść teoretycznych i praktycznych. Łączy w sobie wiedzę płynącą zarówno z wieloletniego doświadczenia terapeutycznego, jak i z najnowszych wyników badań naukowych.

Wspomniany model pomaga zarówno w analizie funkcjonowania osoby uzależnionej i rządzących nią mechanizmów, jak również stanowi punkt odniesienia w przypadku określania wskazań do terapii i leczenia. Psycho-bio-społeczny model uzależnienia podejmuje również próbę wyjaśnienia przyczyn powstawania zaburzeń w zakresie kontroli używania i spożywania danych substancji lub podejmowanych zachowań przymusowych.

W świetle najnowszej wiedzy, należy bowiem sądzić, że do uzależnienia prowadzi wiele dróg. Na genezę uzależnienia składają się czynniki biologiczne, psychologiczne i społeczne. U każdego pacjenta mają jednak różne znaczenie i wagę. Bardzo ważne jest, by podkreślać fakt, iż czynniki te w pojedynkę nie są w stanie doprowadzić do uzależnienia. Konieczne jest ich współwystępowanie w rozmaitych konfiguracjach.

Dlaczego się uzależniamy? Czynniki biologiczne

Czynniki biologiczne, które wpływają na powstawanie uzależnień to:

  • Wrodzone i genetyczne predyspozycje do powstawania uzależnień;
  • Osłabiona reakcja awersyjna na substancje zmieniające świadomość (w tym alkohol);
  • Wysoka tolerancja na substancje zmieniające świadomość (również alkohol);
  • Duża intensywność działania euforyzującego, jakie wywołuje alkohol i inne substancje uzależniające.

Z wiedzy, jaką posiadamy na temat genezy uzależnień, jasno wynika, że niektórzy ludzie mogą posiadać pewien rodzaj skłonności do uzależnień. Ich konstrukcja biologiczna sprzyja szybszemu rozwojowi mechanizmów uzależnienia niż u innych ludzi.

Aby jednak mogło się tak stać, nie wystarczy konstytucjonalne podłoże. Osoba taka musi przez pewien czas intensywnie nadużywać substancji zmieniających świadomość, ponadto bardzo ważną rolę w rozwoju uzależnienia muszą odegrać również czynniki społeczne i psychologiczne.

Dlaczego się uzależniamy

Dlaczego się uzależniamy? Czynniki społeczne

Czynnikami społecznymi (in. środowiskowymi), które wpływają na rozwój uzależnienia, są m.in.:

  • Dorastanie w domu z problemem uzależnienia;
  • Duża dostępność substancji zmieniających świadomość;
  • Brak wsparcia społecznego i prawidłowych wzorów funkcjonowania;
  • Rozpad więzi rodzinnych lub rodziny;
  • Nadopiekuńczość opiekunów;
  • Chłód emocjonalny w domu rodzinnym;
  • Brak zaspokajania podstawowych potrzeb emocjonalnych dziecka;
  • Dorastanie w środowisku przyzwalającym lub nawet pochwalającym zażywanie substancji zmieniających świadomość.

Warto w tym momencie podkreślić, że dla powstawania uzależnienia niezwykle istotne są czynniki społeczne i środowiskowe. O ile więc predyspozycje biologiczne możemy roboczo nazwać „ziarnem” uzależnienia, o tyle czynniki społeczne mogą stworzyć dla tego ziarna podatny grunt do wzrastania lub przeciwnie. Czynniki społeczne mogą stanowić silny czynnik ochronny, pomimo genetycznych predyspozycji do uzależnienia.

Dlaczego się uzależniamy? Czynniki psychologiczne

Obok czynników biologicznych i społecznych, w procesie powstawania uzależnienia ważną rolę odgrywają również czynniki psychologiczne. Należą do nich:

  • Wysoka zależność od innych – brak samodzielności w życiu;
  • Brak umiejętności wyrażania własnych emocji;
  • Niska samoocena i niskie lub brak poczucia własnej wartości;
  • Niedojrzałość emocjonalna;
  • Mała odporność na stres i frustracje;
  • Nieadaptacyjne wzory zachowań i reakcji;
  • Trudności z nawiązywaniem i podtrzymywaniem zdrowych relacji interpersonalnych;
  • Deficyt praktycznych umiejętności życiowych;
  • Destrukcyjna orientacja życiowa;
  • Przeżyte w dzieciństwie urazy psychologiczne;
  • Inne uwarunkowania osobowościowe takie, jak np. impulsywność czy perfekcjonizm.

Czynniki psychologiczne, w połączeniu z niektórymi czynnikami biologicznymi i społecznymi, mogą prowadzić do uzależnienia i stanowić jego przyczynę. Podobnie jednak, jak w przypadku uwarunkowań genetycznych czy sprzyjających warunków środowiskowych, nie mogą one samodzielnie stanowić przyczyny uzależnienia. Są jej elementem składowym

➞ Jak widzisz, aby uporać się z uzależnieniem, konieczne jest sięgnięcie po profesjonalną pomoc i poszukanie grupy wsparcia. Są osoby, które wiedzą, jak Ci pomóc i z empatią to zrobią. Sprawdź – ośrodek leczenia uzależnień dla pacjentów z Gdyni. 

Dlaczego się uzależniamy? Inne hipotezy wyjaśniające przyczyny uzależnień

Hipoteza samoleczenia

Hipoteza samoleczenia jest bardzo intuicyjna. Zakłada ona, że osoba uzależniona zaczęła używać substancji zmieniających świadomość w celu „leczenia” siebie i doświadczanych trudności. Zazwyczaj stały się one dla niej po prostu nie do zniesienia. Początkowo substancje uzależniające mają za zadanie łagodzić ból emocjonalny i pomagać w sytuacjach, w których dana osoba sobie nie po prostu radzi np. kontakty interpersonalne. Z czasem jednak dochodzi do uzależnienia, bowiem osoba nadużywająca alkoholu lub innych substancji zmieniających świadomość nie docenia wpływu, jaki mają one na jej układ nerwowy i codzienne funkcjonowanie.

Koncepcja sensytyzacji motywacyjnej

Koncepcja sensytyzacji motywacyjnej zakłada, ze przyczyną uzależnienia jest coraz większa i stopniowo zwiększająca się przyjemność płynąca nie tyle z samego efektu zażywania danej substancji, co z jej poszukiwania i oczekiwania na pożądany skutek.

Układem poszukiwania, oczekiwania i pożądania kieruje w naszym mózgu układ dopaminowy, inaczej niż samą konsumpcją i satysfakcją płynącą z zażywania, którymi sterują już układ gaberniczny i opioidowy. O ile bowiem te dwa ostatnie z czasem wymagają coraz większej ilości przyjmowanej substancji dla uzyskania takiego samego efektu (wzrost tolerancji), o tyle układ dopaminowy ulega sensytyzacji i staje się coraz wrażliwszy. Ochota na zażywanie stale rośnie.

Dlaczego się uzależniamy

Kto jest szczególnie zagrożony ryzykiem uzależnienia?

Aby ustalić, kto jest szczególnie zagrożony ryzykiem uzależnienia, warto przyjrzeć się jeszcze raz podanym wyżej czynnikom sprzyjającym uzależnieniu (biologiczne, społeczne i psychologiczne) – bowiem zarówno niektóre z naszych cech osobowości, jak i przeżyte w przeszłości doświadczenia, czy fakt pochodzenia z rodziny z problemem uzależnienia mogą predysponować nas do tej choroby.

Szczególnie zagrożone ryzykiem uzależnienia są:

  • DDA i DDD, czyli Dorosłe Dzieci Alkoholików i Dorosłe Dzieci pochodzące z rodzin Dysfunkcyjnych;
  • Osoby borykające się z innymi zaburzenia psychicznymi np. depresją, zaburzeniami lękowymi, zaburzeniami odżywiania, chorobą afektywną dwubiegunową;
  • Pacjenci z zaburzeniami osobowości – szczególnie typu borderline.
  • Osoby, które w przeszłości przeżyły silną traumę.

Oczywiście, ryzyko uzależnienia – w różnym stopniu – dotyczy każdego z nas, choroba ta jest bowiem bardzo demokratyczna. Zapaść na nią mogą osoby bez względu na swoją płeć, rasę, wygląd, wiek, status materialny czy społeczny.

Przeczytaj również: Depresja alkoholowa

Czy uzależnienie jest dziedziczne?

Z pewnością zastanawiasz się, czy w takim razie uzależnienie jest dziedziczne i można przekazać je w genach tak, jak inne choroby. Otóż – nie. Uzależnienie nie jest dziedziczne.

Można jednak otrzymać w genach pewien rodzaj predyspozycji i większej skłonności do uzależnień. Oznacza to tylko tyle, że osoba posiadająca np. uzależnionych rodziców, może z większą niż inni łatwością uzależnić się od jakiejś substancji lub zachowania. Staje się to w jej przypadku szybciej i być może bardziej destruktywnie.

Jeśli jednak nie zadziałają u niej czynniki społeczne i psychologiczne, a osoba ta nie zacznie nadużywać substancji zmieniających świadomość, nie grozi jej uzależnienie. Pamiętaj, że przy powstawaniu uzależnienia koniecznym warunkiem jest oddziaływanie substancji uzależniającej. W przypadku osób predysponowanych może być tylko jedno zażycie heroiny, kokainy czy innej substancji psychoaktywnej.


Sprawdź powiązane artykuły i dowiedz się więcej:

Facebook