Lekomania – choroba XXI wieku

Polska jest w czołówce państw, w których spożycie medykamentów jest największe. Statystyki CBOS-u przedstawiają nam zatrważające dane. Około 90% Polaków deklaruje, że w ciągu ostatnich 12 miesięcy stosowało leki dostępne bez recepty i suplementy diety, z których najczęstszymi były środki przeciwbólowe (ok. 50%) i przeciwzapalne (ok. 18%) oraz witaminy.

Polska zajmuje drugie miejsce w Europie pod względem liczby opakowań zażywanych tabletek, a na czwartym pod względem wielkości rynku zbytu leków. Popyt na leki w Polsce systematycznie rośnie, w ciągu kilkunastu lat zanotowano kilkukrotny wzrost spożycia środków farmaceutycznych. Widząc tego typu statystyki zaczynamy się zastanawiać czy przypadkiem większość naszego społeczeństwa nie jest, w mniejszym lub większym stopniu, uzależniona od przyjmowania jakichkolwiek leków.

Co to jest lekomania?

Lekomania, inaczej lekozależność lub farmakomania, jest zjawiskiem polegającym na nawykowym nadużywaniu leku lub wielu leków, zażywanych dla korzyści wynikających z ich stosowania.

Teoretycznie samo uzależnienie od leków jest przewlekłą chorobą psychiczną, z którą dość często się spotykamy. Powoduje ona kompulsywne poszukiwanie i zażywanie leków pomimo szkodliwych skutków dla osoby uzależnionej i osób z jej otoczenia. Nadużywanie medykamentów prowadzi do zmian w wyglądzie i w funkcjonowaniu mózgu.

Dla większości ludzi pierwsza decyzja dotycząca przyjmowania leków na receptę jest dobrowolna. Natomiast z biegiem czasu zmiany w mózgu, które są spowodowane nagminnym zażywaniem leków, wpływają na naszą samokontrolę i zdolność podejmowania właściwych decyzji. Podczas gdy takie zjawiska mają miejsce, osoba uzależniona nadal ma silne bodźce do przyjmowania większej ilości leków.

Wiadomym jest, że jakiekolwiek leki w wielu przypadkach uzależniają psychicznie i/lub fizycznie. Lek, który jest zażywany przez dłuższy czas, teoretycznie jest uznawany za uzależniający i może, ale nie musi, wywołać stan zależności lekowej. Osoba uzależniona od przyjmowania leków to lekoman. Warto zwrócić uwagę, że ze względu na rodzaj przyjmowanych leków taką osobę można nazwać także narkomanem. Dlatego też mówiąc o lekomanii, trudno przeoczyć podobieństwo tego nałogu do narkomanii

➞ Dowiedz się więcej o wsparciu udzielanym przez naszych specjalistów podczas leczenia lekomanii u pacjentów z Gdyni

Podział lekomanii

W ostatnich latach w Polsce i na Świecie nastąpił gwałtowny wzrost zażywania lub nadużywania leków na receptę i nie tylko. Wzrost ten przyczynił się do większej liczby przyjęć na SOR z powodu przypadkowego przedawkowania i do większego zainteresowania programami leczenia uzależnień od leków i narkotyków.

Podczas wczesnych badań nad lekomanią, w latach 50 XX wieku, ustalono, że zjawisko to można podzielić na dwie grupy pojęć: toksykomania oraz przyzwyczajenie do leku.

Toksykomanię określano jako stan przewlekłej lub okresowej intoksykacji w wyniku powtarzającego się zażywania leku. Toksykomania niesie za sobą negatywne skutki zarówno dla jednostki, jak i społeczeństwa.

Przyzwyczajenie natomiast określano jako stan, wynikający z regularnego zażywania leku charakteryzujący się, w odróżnieniu od toksykomanii m.in. chęcią przyjęcia leku ze względu na jego pozytywne oddziaływanie i poprawę nastroju, ale niekoniecznie musi to być związane z kontynuacją w przyszłości. Przyzwyczajenie od leku nie wywołuje żadnych społecznych negatywnych skutków.

Które leki najczęściej są nadużywane?

Najbardziej uzależniające leki dzielimy na trzy klasy:

• Opioidy – są to leki stosowane w leczeniu bólu. Od wczesnych lat 90. XX wieku znacznie wzrosła liczba wypisywanych recept przez lekarzy na leki opioidowe. Najczęściej stosowanymi medykamentami są produkty zawierające substancje takie jak kodeina (Ibuprofen – fosforan kodeiny) i morfina (Morphinum, Doltard), które są zaliczane do substancji silnie uzależniających (np. morfinizm). Wzrost popytu na tego typu leki można przypisać starzeniu się społeczeństwa i bardziej powszechnemu chronicznemu bólowi. Opioidy i inne leki, które przyjmowane zgodnie z zaleceniem lekarza, doskonale radzą sobie z uśmierzaniem jakiegokolwiek bólu. Mogą poprawić jakość życia osób cierpiących na choroby związane z chronicznym bólem np. na migrenę. W rzeczywistości używanie opioidów przez krótki czas lub pod ostrożnym nadzorem lekarza rzadko prowadzi do uzależnienia. Natomiast w przypadku przyjmowania leków opioidowych długoterminowo, substancje te mogą prowadzić do ich nadużywania czego konsekwencją jest uzależnienie fizyczne i psychiczne. Opioidy również mogą zagrażać życiu w przypadkach przedawkowania leku lub też stosowania ich z innymi substancjami działającymi na ośrodkowy układ nerwowy takimi jak alkohol, barbiturany lub benzodiazepiny. Leków przeciwbólowych nie powinno się stosować także z alprazolamem (Xanax, Afobam, Neurol) lub diazepamem (Valium, Relanium). Wyżej wymienionej substancje nie dość, że uzależniają, ale także zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia depresji oddechowej, lub nawet śmierci.
• Depresanty ośrodkowego układu nerwowego (OUN), takie jak benzodiazepiny (Xanax, Valium), które są stosowane w leczeniu zaburzeń lękowych i zaburzeń snu. Benzodiazepiny hamują centralny układ nerwowy (OUN), dokładniej na neurotransmiter mózgu GABA (kwas gamma-aminomasłowy). GABA obniża aktywność mózgu, co powoduje senność i spokój. Są to substancje stosunkowo często nadużywane ze względu na zawartość alkoholu etylowego i ich uspokajające oraz relaksujące działanie. W dużej dawce mogą powodować utratę świadomości lub nawet śmierć.
• Używki, takie jak amfetamina (Adderall, Concerta, Medikinet, Ritalin), stosowane w leczeniu ADHD, ADD, depresji, narkolepsji (zaburzenia snu) i otyłości. Substancje te, jak i inne leki pobudzające, przyjmowane we właściwy sposób i pod nadzorem lekarza są w pełni bezpiecznymi. Natomiast gdy są nadużywane np. poprzez przyjmowanie leków w wyższych dawkach, mogą doprowadzać do nadużyć medycznego pochodzenia, a tym samym powodować uzależnienie. Używanie stymulantów z lekami obkurczającymi może powodować nieregularny rytm serca, a wysokie ich dawki mogą zwiększać temperaturę ciała.

Dlaczego nadużywanie leków na receptę rośnie?

Niewątpliwym jest fakt, że w czasach dzisiejszych lekarze wypisują większą liczbę recept dla pacjentów niż kiedykolwiek wcześniej. Obejmuje to recepty na powszechnie stosowane leki, ale także na takie jak opioidy, depresanty i stymulanty. W celu zakupienia tychże leków niekoniecznie musimy wybrać się do apteki tradycyjnej, ale także możemy skorzystać z usługi aptek internetowych, których jest coraz to więcej. W takich aptekach także można spotkać wiele bardzo uzależniających leków. Apteki internetowe ułatwiają pozyskanie medykamentów nawet dla dzieci i nastolatków.

Nierzadko spotykamy się z sytuacjami, gdy nastolatki dopuszczają się kradzieży leków z gabinetów lekarskich swoich rodziców. Zamiast przyjmować nielegalne substancje powszechnie sprzedawane w bocznych uliczkach, niektórzy nastolatkowie organizują „przyjęcia na receptę”, gdzie zbierają się w czyimś domu, mieszają tabletki swoich rodziców w misce, a następnie je spożywają. Warto zaznaczyć, że narkotyki (tutaj mieszanka leków) są często używane dla zabawy, w grupach koleżeńskich, dla euforycznych doznań czy swoistych rytuałów. Problem polega na tym, że większość nastolatków nie ma pojęcia, jakie leki przyjmują, a które mogą powodować poważne problemy. Zdarza się też, że tego typu „imprezy” mają tragiczny finał w postaci zgonu jednego z uczestników w przypadku zażywania pigułek z innymi lekami lub też z alkoholem.

Działanie leku w organizmie i droga do uzależnienia

Z medycznego lub wręcz chemicznego punktu widzenia zależność lekowa jest interakcją pomiędzy żywym organizmem a środkiem chemicznym. U wielu osób niektóre medykamenty mogą powodować tolerancję polegającą na zmniejszeniu efektu po pewnym czasie stosowania określonej dawki leku. Warto tutaj dodać, że każdy potencjalny pacjent może być zależny od więcej niż jednego środka.

Mechanizm uzależnienia działa tak, że doznania osiągane po przyjęciu środka skłaniają użytkownika do ponownego przyjęcia, według zasady behawioralnego wzmocnienia. Czyli skoro dana osoba lepiej się czuje uważa, że można tenże środek dalej stosować. Zostało to udowodnione poprzez wykonane specjalistyczne badania na ludziach i zwierzętach.
Lek uzależniający wywołuje zmiany w czynnościach psychicznych oraz fizjologicznych, stając się w pewnym sensie częścią ustroju, tak, że nagła przerwa w podawaniu wywołuje duże zaburzenia czynności organizmu. Substancje powodujące uzależnienie określane są jako psychotoksyczne, tzn. że oprócz wywoływania zmian w fizjologii organizmu, powodują też zmiany psychiczne prowadzące do zmian zachowania. Najpierw wytwarza się psychiczna zależność od leku, dopiero później może pojawić się zależność fizyczna.

Zależność fizyczna ma miejsce wówczas, gdy następuje przystosowanie głównie układu nerwowego do zażywanego środka. Stan ten ulega zaburzeniu, gdy nie zaspakajamy swojego organizmu danym lekiem. Na tym etapie po odstawieniu leku występują poważne zaburzenia czynności organizmu. Nasilenie i rodzaj tych objawów zależy od rodzaju przyjmowanego środka i stopnia adaptacji do leku.

Jak mogę pomóc osobie najbliższej, która jest lekomanem?

W dzisiejszych czasach zależność lekową dzieli się w uproszczeniu na postać lżejszą, czyli przyzwyczajenie oraz cięższą, którą kwalifikuje się już jako nałóg – uzależnienie.

Jeśli uważasz, że członek Twojej rodziny lub bliski Ci przyjaciel zażywa za dużo leków, porozmawiaj o tym ze swoim lekarzem pierwszego kontaktu.

Lekarz doradzi Ci z jakiej pomocy możesz skorzystać lub też naświetlić jakie masz możliwości. Wiele ze specjalistycznych programów dla lekomanów wykorzystuje leczenie ambulatoryjne w połączeniu z lekami i terapią behawioralną.

Niezależnie od bezpośredniej przyczyny ujawniania się zależności, tok postępowania terapeutycznego prowadzony jest według pewnych ogólnie przyjętych zasad i do każdego lekomana jest indywidualnie dostosowywany. Opiera się na objawowym wyprowadzeniu z ostrego stanu, następnie likwidacji fizycznych i psychicznych środków przewlekłej intoksykacji. Kolejnym krokiem w leczeniu jest ustalenie dokładnych pobudek sięgnięcia po środki uzależniające i wdrożeniu właściwej kuracji odwykowej i resocjalizacji.

W takich sytuacjach nasz ośrodek terapii „Nowe Życie” chętnie służy pomocą. Zapraszamy do kontaktu z naszymi specjalistami od uzależnień.